کاربرد اسید سولفوریک در استخراج مس
معرفی فلز مس
کاربرد اسید سولفوریک در استخراج مس ، مس جز معدود فلزاتی است که علاوه بر ترکیب، به صورت آزاد هم در طبیعت یافت می‌شود. مس خاصیت هدایت الکتریکی و حرارتی بالایی دارد و قابلیت ماشین‌کاری و شکل‌پذیری آن بسیار خوب است و به این دلیل در صنعت امروز جهان به عنوان یک فلز پایه مطرح شده است. آلیاژهای مس با روی ، قلع و آلومینیوم و عناصر دیگر دارای خواص مکانیکی بالاتری نسبت به مس خالص هستند که کاربرد وسیعی در صنایع مختلف پیدا کرده‌اند. آلیاژ مس با آلومینیوم و روی دارای کاربردهای بسیاری در صنعت است. مس همچنین با سایر فلزات مانند سیلیسیم و برلیوم ، سرب و نیکل آلیاژهای مختلفی تشکیل می‌دهد که کاربردهای گوناگونی در صنایع دارند.
کانه‌های مس در طبیعت به سه صورت یافت می‌شود که بر حسب اهمیت و فراوانی به ترتیب عبارتند از سولفید، کربنات و سیلیکات.
مس گاهی در طبیعت به صورت آزاد (مس طبیعی) نیز یافت می‌شود. سنگ‌های اکسیدی که عمدتا در پوسته زمین قرار دارند معمولا سولفورهایی هستند که در اثر تغییرات آب و هوا و همچنین فعل و انفعالات شیمیایی ، به مرور زمان اکسید شده‌اند.
ذخایر پورفیری مس که از گونه سولفیدی هستند حجم زیادی از ذخایر جهان را تشکیل می‌دهند.
ذخایر دارای بالاترین حجم
این ذخایر دارای بالاترین حجم ذخیره و کمترین درصد مس محتوی هستند. و عمدتا در کشورهای شیلی، پرو، آمریکا، مکزیک، کانادا و قاره اقیانوسیه قرار دارد. عیار مس در این ذخایر از ۰٫۳ درصد تا ۲ درصد متغیر است.
و حدود ۴۵ درصد مس جهان از این ذخایر بدست می‌آید. علاوه بر موارد فوق، ذخایر نوع استراتی باند که عیار مس بالایی دارند و کانسارهای ماسیو سولفاید که حاصل فعالیت آتشفشان‌های زیر دریایی است از انواع دیگر کانه معدنی مس است.
از میان روش‌های موجود برای استحصال مس و با در نظرگرفتن جنبه اقتصادی در آن‌ها، فرایند پیرومتالورژی که ماده اولیه آن کانه سولفیدی مس است. بخش اعظمی از مس تولید جهان را به خود اختصاص داده است.
با افزایش تقاضای جهانی برای بیشتر فلزات و از جمله مس و همچنین بالارفتن قیمت‌ها اهمیت فرآوری مس از منابع و روش‌های دیگر بیشتر شده و سهم این منابع و روش‌ها طی سالیان اخیر افزایش یافته است.
فرآیند هیدرومتالورژی استخراج مس که به عنوان دومین روش فرآوری مس از کانه‌های معدنی شناخته می‌شود با توجه به ویژگی‌های مثبتی که در رعایت جوانب زیست محیطی و جنبه‌های اقتصادی دارد به تدریج نقش بیشتری در تولید این فلز پیدا می‌کند. کانه مورد استفاده در روش هیدرومتالورژی ، کانه اکسیدی مس است و البته در سال‌های اخیر، تحقیقات و مطالعات مفصلی برای ارائه روش مناسب برای کانه‌های سولفیدی مس در حال انجام است.
از ویژگی‌های مثبت دیگر فرایند هیدرومتالورژی استحصال مس از کانه‌های کم عیار است که این مساله باعث شده کاربرد این روش در جهان طی چند سال اخیر به صورت قابل توجهی رشد کند. در ایران نیز با راه‌اندازی واحد لیچینگ سرچشمه، سالانه مقداری مقداری کاتد مس به این روش تولید می‌شود و با توجه به میزان ذخایر موجود، پتانسیل استفاده از روش هیدرومتالورژی بسیار بالاست.
کانه‌های مورد استفاده در روش هیدرومتالورژی مس
اساس فرآیند هیدرومتالورژی بر پایه به کارگیری کانسنگ‌های سولفیدی و اکسیدی مس می‌باشد. در روش لیچینگ برای انحلال مس از اسیدهای قوی همچون اسید سولفوریک استفاده می‌کنند که مراحل استخراج با حلال و الکترو وینینگ در ادامه آن قرار دارد.
لیچینگ مس در نتیجه حل شدن مس موجود در کانه‌های آن در یک محلول آبی اتفاق می‌افتد این محلول اغلب اسید سولفوریک رقیق است. انحلال مس از تمام کانی‌های آن اتفاق می‌افتد اما اغلب کانی‌های ثانویه مس که در جدول زیر آمده است در فرآیند انحلال به کار گرفته می‌شود. کانی های اولیه مس به خصوص کالکوپریت (CuFeS2) با سرعت کمی لیچ می‌شوند.
در جدول زیر تقسیم‌بندی کانی‌ها بر اساس اولیه و ثانویه که معرف میزان فراوانی آن‌ها است آورده شده است. کانی‌های غیرسولفیدی مستقیما توسط محلول‌های H2SO4.H2O بر اساس واکنش زیر حل می‌شوند :
از آن‌جا که قابلیت انحلال (CuO(s پایین است افزودن آب به (Cu(s مقدار بسیار کمی Cu(aq)+2 و (۲OH–(aq تولید می‌کند افزودن اسید سولفوریک باعث سرعت بخشیدن به واکنش می‌شود زیرا واکنش –OHو +H جهت تشکیل آب بسیار مطلوب است.
کانه های اصلی استخراج هیدرومتالوژیکی مس
نوع کانی های متداول
کانی های ثانویه
کربنات ها آزوریت ۲CuSO3.Cu(OH)2
مالاکیت CuSO3.Cu(OH)2
اکسیدها کوپریت Cu2O
تنوریت CuO
سولفات‌ها آنترلیت ۲CuSO4.3Cu(OH)2
بروکانیت CuSO4.2Cu(OH)2
سولفیدهای ثانویه کالکوسیت Cu2S
کوولیت CuS
سیلیکات‌ها کریزوکولا CuO-Sio2.2H2O
مس طبیعی فلز مس Cu
کانی‌های اولیه
سولفیدهای اولیه کالکوپیریت CuFeS2
بورنیت Cu5FeS4
پیریت FeS2
استحصال مس به روش هیدرومتالورژی
امروزه رویکرد صنعت تولید مس به روش هیدرومتالورژی است. این روش با توجه به معایب روش پیرومتالورژی؛ همچون هزینه‌های سنگین مواد اولیه، سرمایه‌گذاری بالا، نیروی انسانی و مشکلاتی نظیر آلودگی‌های زیست محیطی، مصرف بالای انرژی و عدم امکان استفاده مجدد از مواد مصرفی، روز به روز بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
تحولات و پیشرفت این رشته در صنعت متالورژی استخراجی، ناشی از سازگاری بیشتر این روش با محیط زیست و مصرف کمتر انرژی می‌باشد. که گسترش آن مرهون کشف و ساخت حلال‌ها و رزین‌های آلی انتخابی و کاربرد میکروارگانیسم‌ها بوده است.
آمار و اطلاعات نشان می‌دهد که با پیشرفت و توسعه فرآیندهای هیدرومتالورژی در سال‌های اخیر روند تولید مس و سایر فلزات پایه به این روش، افزایش چشم‌گیری داشته است.
به طوری که سهم تولید مس به روش هیدرومتالورژی ، از ۱۵ درصد در سال ۱۹۹۸ به ۲۷ درصد در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است. همچنین پیش‌بینی های انجام شده توسط سازمان‌های معتبر بین المللی حاکی از استمرار روند صعودی تولید مس به روش هیدرومتالورژی وکاهش تولید به روش پیرومتالورژی در سال‌های آینده می‌باشد.
در روش هیدرومتالورژی کانسنگ‌های معدنی پس از استخراج، تحت عملیات خردایش و آگلومراسیون قرار گرفته، با انجام عملیات انحلال(لیچینگ) بر روی آن، محلول حاوی عنصر معدنی حاصل می‌شود.
در ادامه فلز مس از این محلول به کمک فرآیندهای پالایش (جدایش با حلال یا تبادل یونی و الکترووینینگ) استحصال می‌گردد.
روش های انحلال
روش های انحلال عموما به دو دسته اصلی انحلال بدون کمک میکروارگانیسم‌ها و انحلال با کمک میکروارگانیسم ها تفکیک می‌شود.
در طی فرآیند لیچینگ کانسنگ حاوی کانی های فلزات (مانند مس) قابل حل توسط یک عامل شیمیایی مانند اسید سولفوریک با قرارگرفتن در مجاورت محلول آبی حاوی اسید سولفوریک در شرایط فیزیکی و شیمیایی مناسب دچار انحلال شده و عناصر مورد نظر در اثر این انحلال به صورت یون درآمده از آن جدا می‌شوند.
روش لیچینگ خود به انواع مختلف تقسیم می‌شود. در هیدرومتالورژی روش هایی که عموما در صنعت از آن‌ها استفاده می‌شود عبارتند از:
- لیچینگ درجا
لیچینگ مخزنی
لیچینگ ستونی
فروشویی دامپ یا فروشویی انباره‌ای
روش هیپ لیچینگ( انحلال توده‌ای)
کاربرد اسید سولفوریک در استخراج مس
کاربرد اسید سولفوریک در استخراج مس
کاربرد اسید سولفوریک در استخراج مس
